Giao dịch liên kết, Rủi ro và giải pháp

Giao dịch liên kết là một khái niệm quan trọng trong quản lý thuế và kiểm soát hoạt động kinh doanh, đặc biệt trong các doanh nghiệp có mối quan hệ đặc biệt về sở hữu, kiểm soát hoặc điều hành. Hiểu rõ giao dịch liên kết không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật mà còn tránh được các rủi ro pháp lý về thuế và các vấn đề tài chính.

Giao dịch liên kết: Rủi ro và giải pháp

Giao dịch liên kết là gì? Phân biệt giao dịch kinh doanh bất kỳ có phải là giao dịch liên kết hay không

Giao dịch liên kết là gì?

Giao dịch liên kết là các giao dịch được thực hiện giữa các bên có mối quan hệ liên kết với nhau, bao gồm các hoạt động như mua bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ, vay vốn, chuyển giao tài sản hoặc bất kỳ giao dịch kinh doanh nào khác. Những giao dịch này cần được kiểm soát chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ các quy định về thuế.

Theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP, các giao dịch liên kết thường xuất hiện trong các doanh nghiệp có quan hệ về sở hữu, nhân sự, tài chính hoặc điều hành bởi các cá nhân hoặc tổ chức có liên kết với nhau. Việc xác định một giao dịch có phải là giao dịch liên kết hay không là yếu tố quan trọng trong công tác kê khai thuế và kiểm soát rủi ro thuế.

Phân biệt giao dịch kinh doanh bất kỳ có phải là giao dịch liên kết hay không

Để phân biệt một giao dịch kinh doanh bất kỳ có phải là giao dịch liên kết hay không, doanh nghiệp cần xác định các yếu tố liên quan đến mối quan hệ giữa các bên giao dịch.

Các bên có quan hệ liên kết

Theo quy định tại Điều 5 Nghị định 132/2020/NĐ-CP, các bên có quan hệ liên kết (sau đây viết tắt là “bên liên kết”) là các bên có mối quan hệ thuộc một trong các trường hợp:

• a) Một bên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư vào bên kia;
• b) Các bên trực tiếp hay gián tiếp cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư của một bên khác.

Quy định cụ thể về giao dịch liên kết

Các bên liên kết tại khoản 1 điều 5 Nghị định này được quy định cụ thể như sau:

a) Một doanh nghiệp nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp kia;

b) Cả hai doanh nghiệp đều có ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu do một bên thứ ba nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp;

c) Một doanh nghiệp là cổ đông lớn nhất về vốn góp của chủ sở hữu và nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp ít nhất 10% tổng số cổ phần của doanh nghiệp kia;

d) Một doanh nghiệp bảo lãnh hoặc cho một doanh nghiệp khác vay vốn dưới bất kỳ hình thức nào (bao gồm cả các khoản vay từ bên thứ ba được đảm bảo từ nguồn tài chính của bên liên kết và các giao dịch tài chính có bản chất tương tự) với điều kiện khoản vốn vay ít nhất bằng 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp đi vay và chiếm trên 50% tổng giá trị các khoản nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay;

đ) Một doanh nghiệp chỉ định thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của một doanh nghiệp khác với điều kiện số lượng các thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định chiếm trên 50% tổng số thành viên ban lãnh đạo điều hành hoặc nắm quyền kiểm soát của doanh nghiệp thứ hai; hoặc một thành viên được doanh nghiệp thứ nhất chỉ định có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thứ hai;

e) Hai doanh nghiệp cùng có trên 50% thành viên ban lãnh đạo hoặc cùng có một thành viên ban lãnh đạo có quyền quyết định các chính sách tài chính hoặc hoạt động kinh doanh được chỉ định bởi một bên thứ ba;

g) Hai doanh nghiệp được coi là liên kết khi có sự kiểm soát hoặc điều hành về nhân sự bởi các cá nhân thuộc một trong các mối quan hệ sau đây:

• Quan hệ vợ, chồng: Doanh nghiệp do vợ và chồng đồng thời điều hành hoặc kiểm soát được xem là có quan hệ liên kết.
• Quan hệ cha mẹ, con cái: Bao gồm cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi, con riêng của vợ hoặc chồng.
• Quan hệ anh chị em: Anh, chị, em ruột; anh, chị, em cùng cha khác mẹ hoặc cùng mẹ khác cha; anh rể, em rể, chị dâu, em dâu.
• Quan hệ ông bà và cháu: Ông bà nội, ông bà ngoại và cháu nội, cháu ngoại.
• Quan hệ cô, chú, bác, dì và cháu: Các doanh nghiệp được điều hành bởi các cá nhân thuộc mối quan hệ này cũng được coi là giao dịch liên kết.

h) Hai cơ sở kinh doanh có mối quan hệ trụ sở chính và cơ sở thường trú hoặc cùng là cơ sở thường trú của tổ chức, cá nhân nước ngoài;

i) Các doanh nghiệp chịu sự kiểm soát của một cá nhân thông qua vốn góp của cá nhân này vào doanh nghiệp đó hoặc trực tiếp tham gia điều hành doanh nghiệp;

k) Các trường hợp khác trong đó doanh nghiệp chịu sự điều hành, kiểm soát, quyết định trên thực tế đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp kia;

l) Doanh nghiệp có phát sinh các giao dịch nhượng, nhận chuyển nhượng vốn góp ít nhất 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp trong kỳ tính thuế; vay, cho vay ít nhất 10% vốn góp của chủ sở hữu tại thời điểm phát sinh giao dịch trong kỳ tính thuế với cá nhân điều hành, kiểm soát doanh nghiệp hoặc với cá nhân thuộc trong một các mối quan hệ theo quy định tại điểm g khoản này.

Ví dụ thực tế về giao dịch liên kết

Nếu một công ty thuộc sở hữu của một người, và người đó cũng đồng thời sở hữu hoặc điều hành một công ty khác, các giao dịch mua bán hàng hóa, dịch vụ giữa hai công ty này sẽ được coi là giao dịch liên kết.

Ví dụ: Ông A sở hữu 60% cổ phần của Công ty X và đồng thời sở hữu 40% cổ phần của Công ty Y. Khi Công ty X bán hàng hóa cho Công ty Y, giao dịch này được xác định là giao dịch liên kết vì ông A có quyền sở hữu và kiểm soát cả hai công ty.

Tuân thủ quy định pháp luật về giao dịch liên kết

Đối với các giao dịch liên kết, doanh nghiệp cần thực hiện kê khai và lập hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết theo quy định tại Nghị định 132/2020/NĐ-CP. Hồ sơ này bao gồm các thông tin liên quan đến mối quan hệ giữa các bên liên kết, giá trị giao dịch và phương pháp xác định giá.

Ngoài ra, doanh nghiệp cần chú ý:

• Báo cáo giao dịch liên kết đúng hạn và đầy đủ theo mẫu quy định.
• Đảm bảo các giao dịch được thực hiện với giá thị trường, tránh tình trạng chuyển giá gây thất thu thuế.
• Tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật để tránh các hình phạt hành chính hoặc truy thu thuế.

Hiểu rõ giao dịch liên kết và các quy định pháp luật liên quan không chỉ giúp doanh nghiệp hoạt động minh bạch, tuân thủ pháp luật mà còn giảm thiểu các rủi ro pháp lý và tài chính. Doanh nghiệp cần xem xét kỹ các mối quan hệ nhân sự, tài chính và điều hành để xác định giao dịch có phải là giao dịch liên kết hay không, từ đó thực hiện các thủ tục kê khai và báo cáo đầy đủ, đúng hạn.